اولی بهر: گوں دشمناں دیم په دیم بیگ ماں جنگ و جهادا-نظامی، رهبند،
واجهیں پیغمبر ﷺ وتی منّوکاں چُش دستور داتگ؛

۱- لا تقتلوا إمرأة
جنیں آدما مه کُشِت.
۲- لا تقطعوا شجرة
درچک و داراں مه بُرّاِت.
۳- لا تقتلوا صبيا
گونڈیں چُکِّیا مه کُشِت.
۴- لا تقتلوا مريضا
نادراهاں مه کُشِت.
۵- لا تقتلوا وليدا
معصومیں نُنُّکاں مه کُشِت.
۶- لا تقتلوا راهبا
راهباں مه کُشِت.
۷- لا تقتلوا شيخا فانيا
پیرمرداں مه کُشِت.
۸- لا تهدموا معبدا أو صومعة
عبادتجاه و کلیسایاں بیران مکنِت.
۹- لا تجهزوا على جريح
ٹَپّیگاں دلسیاه مکنِت.
۱۰- لا تسرفوا في القتل
کُشگ ءِ تها زیاتی مکنِت.
۱۱- لا تمثلوا بالجثث وأدفنوا القتلى
مُردگاں گوش و پونز مکنِت و کُشتگیناں کَلّ و گور بکنِت.
۱۲- لاتهدموا بناءً ولا تخربوا عامراً
لوگ و ماڑیاں مه لُنبین اِت و آبادیں جاهاں بیران مکنِت.
۱۳- لا تذبحوا بعيرا ولا بقرة ولا شاة إلا للأكل
هُشتر، گوک و پَساں ابید په ورگا چَکّی مه کُشِت.
۱۴- لا تؤذوا الأسير وأحسنوا إليه
گوں بندیگاں نیکی بکنِت و آیاں دلسیاه مکنِت.
۱۵- لا تغدروا
خیانت مکنِت.
۱۶- لا تنقضوا العهد وأوفوا به
عهد و پیماناں کامل کنِت و آیاں مه پروشِت.
۱۷- لا تجبروا أحدا على الإسلام
هچ کَسا په اسلام ءِ مَنَّگا لاچار مکنِت.
۱۸- لا تأخذوا الوالد بذنب وجريرة ولده
پِتا په چُکّ ءِ جرم و گناهاں مه گِرِت.
۱۹- لا تهتكوا حرمة ولا تكشفوا عورة
هچ کس ءِ آبروا مه براِت و هچ کس ءِ عیبا پدَر مکنِت.
۲۰- لا تَغُلُوا ولا تستأثروا
هچ کَسا را طوق و زمزیل مکنِت.
دومی بهر: مسلمانانی وت په وتیں کار و باراں
۱- لَا تَحَاسَدُوا
په یک و دگرا حسد مکنِت
۲- وَلَا تَنَاجَشُوا
ماں دَے و گِرا گوں یک و دگرا نَجَش مکنِت (نَجَشْ، بزاں وتا زیروک ءِ جاها جَه جَنَگ و جنسا په بُرزتریں قیمتے زیرگ، اَبَید آئی ءِ زیرَگا،بس په گِراک ءِ بازی دیگا و آئی ءِ وادار کنگا که داں په گیشتری بزیریت)
۳- وَلَا تَبَاغَضُوا
په یک و دگرا کینگ مه دارِت
۴- وَلَا تَدَابَرُوا
پُشتا په یک و دگراں مکَنِت گوں یک و دگرا وتی رابطه بند مکنِت.
۵- وَلَا يَبِعْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بَعْضٍ
ماں دگرانی دَے و گِرَے سرا، دَے و گِر مَکَنِت (گوں گیشتریں زَرّے دَیَگا یا که قول ءِ دیگا سوب ببیت که دگراں دَے و گِر کُت مَکَنَنت و وت دَے و گِر بکنت).
۶- وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَانًا
الله پاک ءِ بندگ و یک و دگر ءِ برات بِبِت.
۷- المُسْلِمُ أَخُو المُسْلِمِ
مسلمان، مسلمان ءِ برات انت.
۸- لَا يَظْلِمُهُ
په آئیا (وتی براتا) ظلم نکنت.
۹- وَلَا يَخْذُلُهُ
و براتا بے مدَتَ نَکَنت.
۱۰- وَلَا يَحْقِرُهُ
وتی براتا حقیر و گونڈ نزانت.
۱۱- التَّقْوَى هَاهُنَا، وَيُشِيرُ إِلَى صَدْرِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، بِحَسْبِ امْرِئٍ مِنَ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ المُسْلِمَ
تقوا ادا انت ـ گوں دستا سَے رندا دیم په وتی سینَگا (قلبا) اشاره کُتی ـ په مسلمانا، همے اندازه بَدی بس انت که وتی براتیں مسلمانا حقیر بزانت.
۱۲ - كُلُّ المُسْلِمِ عَلَى المُسْلِمِ، حَرَامٌ: دَمُهُ، وَمَالُهُ، وَعِرْضُهُ
هر مسلمان ءِ حق په آ دگه مسلمانا حرام انت، خون ءِ ریچگی، مال ءِ ورگی و ناموسی.
✅ سیمی بهر: لهتے حق و حقوق
۱- الله پاک ءِ حق بندگاتی سرا:
فإنَّ حقَّ اللَّهِ على العبادِ أن يعبُدوهُ، ولا يُشرِكوا بِهِ شيئا
الله پاک ءِ حق بندگانی سرا اش انت: که آئیا عبادت بکَنَنت و گوں آئیا دگرے شریک مزانَنت.
۲- چوره ءِ حق:
هرکسے که وتی دست په مهربانی چوره یے سرا بکَشّیت، هما چوره ءِ سر ءِ مودانی اندازگا ثوابی رسیت. مكارم الاخلاق الطبرانی،۱۰٦
۳- کماش و مزنیں مردمانی حق و حقوق:
کسے که چه وت، مسترینانی عزّتا مکَنت چه ما نَهِنت. سنن ابوداوود،٤۹٤۳
۴- گونڈیں چُکّانی حق:
کسے که چه وتا، گونڈترینانی سرا مهربانی مکنت چه ما نهِنت. سنن الترمذی،۱۹۱۹
۵- همساهِگ ءِ حق:
الله پاک ءِ سرا سوگندانت آ کسے که وتی همساهگا دلسیاه کنت ایمانی کامل نهِنت. صحیح بخاری،٦۰۱٦
۶- محیط زیست ءِ حقوق:
هرکسے که درچکے بکِشیت، تُری که دِرّوکیں دلوتے چه آئی ءِ ساهِگا بهره مند ببیت، الله پاک په آئیا نیکی و ثواب نبیسیت. صحیح مسلم،۱۵۵۲
۷- دلوت و گُنگدامانی حقوق:
الله پاک ءِ پیغمبر صلی الله علیه و سلما گوشتگ؛ جنیں آدمے که پِشُّکِیا دلسیاه بکنت، الله پاک ءِ عذاب آئیا رسنت. صحیح مسلم،۲۲٤۲
۸- کافر ءِ حقوق:
قرآنا هست انت: وقولوا للناس حسنا *(گوں مردماں تُری که کافر ببنت وشّین و نیکیں گپ بکنت